رهبر ارکستر چه وظایفی دارد؟

اگر در یک جامعه از افراد مختلفی پرسیده شود که رهبر ارکستر کیست و دقیقا چه کاری انجام می‌دهد اغلب افراد نمی‌دانند که وظیفه ی یک رهبر ارکستر چیست و وجود او چه تاثیری بر اجرای ارکستر می‌گذارد. یکی از چالش برانگیزترین سوالات برای مخاطبین موسیقی کلاسیک این است که آیا یک ارکستر می‌تواند بدون داشتن رهبر به کار خود ادامه دهد و از پس یک اجرای گروهی برآید؟

رهبر ارکستر کیست؟

رهبر ارکستر فردی است که در اجرای موسیقی نقش هدایت ارکستر و نوازندگان را برعهده دارد.

تا اوایل قرن نوزدهم در ارکسترها یک رهبر مستقل و حرفه ای برای گروه نوازندگان وجود نداشت و در عوض یکی از نوازندگان اصلی که ممکن بود یک نوازنده هارپسیکورد، پیانو و یا ویولن باشد در حالی که بخش مربوط به خود را اجرا می‌کرد نوازندگان دیگر را هم رهبری می‌کرد.

پس از آن جایگاه رهبر ارکستر از نوازنده به آهنگساز تغییر یافت و برای نخستین بار رهبرانی به روی صحنه آمدند که خود هیچ سازی نمی‌نواختند بلکه دیگر نوازندگان را برای نواختن قطعه ای که خود نوشته بودند راهنمایی می‌کردند.

وظیفه رهبر ارکستر چیست؟

وظیفه یک رهبر ارکستر این است که با اشارات و حرکات بدنی خود نوازندگان را در رابطه با چگونگی نواختن یک قطعه موسیقی راهنمایی کند.

به همین دلیل یک رهبر باید با تمامی سازهای ارکستر آشنایی داشته باشد و روش های نوازندگی و زیر و بم صدا دهی هر کدام را بداند.

رهبر باید تمام سازها را به گونه ای به حالت تعادل درآورد که صدای هیچ سازی نسبت به صدای ساز دیگر بلندتر و کوتاه تر عرضه نشود. اولین و مهم ترین هدف یک رهبر ارکستر این است که اعضای ارکستر به عنوان واحدی متحد و هماهنگ باهم در ارائه ی یک قطعه ی موسیقی عمل کنند.

به طور کلی رهبر ارکستر باید دانش موسیقی بسیار زیاد و گوش های دقیقی داشته باشد تا تمام جزئیات را به خوبی درک کند.

بزرگترین و مشهور ترین رهبران ارکستر جهان عبارتند از: هربرت فون کارایان، کلودیو آبادو، لئونارد برنستاین، دانیل بارنبویم، آرتورو توسکانینی و زوبین مِهتا

مهارت هایی که یک رهبر ارکستر باید آن ها را بداند:

نت خوانی

همان طور که می‌دانید جایگاه رهبر در جلوی ارکستر است و همیشه دفتری را به همراه دارد که این دفتر نت پارتیتور نام دارد. پارتیتور شامل چگونی اجرا و نت هایی که سازهای مختلف باید اجرا کنند می‌باشد.

زمانی که یک آهنگساز قطعه ای را برای ارکستر می‌نویسد، تمام توضیحات و جزئیات مورد نیاز برای اجرای آن قطعه را در پارتیتور می‌آورد. در پارتیتور ریزترین جزئیات و نکات و اصطلاحات خاصی برای اجرای قطعات وجود دارد که رهبر ارکستر باتوجه به دانش و تجربه ی خود قادر به تشخیص این آن هاست. او در زمان تمرین تمام این اصطلاحات را برای نوازندگان تفسیر می‌کند.

یک رهبر ارکستر اغلب مجبور است پارتیتور موسیقی را به ذهن بسپارد تا بتواند در حین اجرا بدون نگاه کردن جدی به آن، موسیقی را دنبال کند.

حرکت دست ها

یکی از آشناترین نشانه های یک رهبر ارکستر برای ما حرکت باشکوه و پرتلاطم دستان اوست. برخی رهبران برای انتقال مفاهیم مختلف فقط از دستان خود استفاده می‌کنند درحالی که برخی دیگر از چوب مخصوصی به نام میزانه یا باتوم بهتری می‌برند.

معمولا یک رهبر ارکستر برای هدایت نوازندگان خود از دست ها، حالات صورت و تمام بدن خود بهتر می‌گیرد تا بتواند خواسته و انتظارش را به نوازندگان القا کند.

ریتم و تمپو

یکی از اصلی ترین اقدامات رهبر ارکستر نشان دادن ریتم و سرعت زمانی یک قطعه است که او آن را با دست راست یا توسط چوب نشان می‌دهد.

به علاوه ی این رهبر در طی اجرای یک قطعه روش و زمان ورود هر ساز، به همراه تغییرات حالت در هرکدام را به نوازنده آن نشان می‌دهد و در این راستا از تمام بدن و چهره خود استفاده می‌کند.

برای هماهنگی سرعت و ریتم قطعه و همچنین کنترل میزان ها، توجه همه ی اعضای یک ارکستر باید به رهبر ارکستر باشد.

نوانس

نوانس یا شدت صدا یکی از نکات مهمی است که در زیبایی و ظرافت قطعه نقش اساسی دارد. رهبر در طی یک اجرا با حرکت دستان خود به نوازندگان در جهت بالارفتن و یا پایین آمدن نوانس علامت می‌دهد. بدین صورت که برای بالا رفتن صدا یا همان کرشندو، کف دست خود را رو به بالا می‌برد و برای پایین آوردن صدا یا دکرشندو دست را به سمت پایین می‌گیرد.

اشاره و انتقال احساسات

با وجود آنکه احساس نوازندگان هنگام اجرا در نهایت احساس انتقالی موسیقی را ایجاد می کند اما واقعیت امر آن است که این درک رهبر ارکستر از یک قطعه موسیقی است که اجرا می شود و نه چیز دیگر. اوست که نوازندگان را مجبور می کند آنگونه که وی می خواهد قطعه را اجرا کنند و نه فرد دیگر. به بیان دیگر اعضای ارکستر قطعه را آنگونه که او می خواهد اجرا می کنند.

رهبر در طی ارکستر می‌تواند به میل خود ضرب آهنگ یا تمپو قطعه را بالا ببرد و حتی بخشی را به آهنگ بیفزاید یا آن را حذف کند.

و یا حتی بعد از «کادانس» که به تک نوازی سازها گفته می‌شود، دستور شروع ارکستر را بدهد. او تمام این دستورات را از طریق اشارات و علائم مخصوص خود به نوازندگان می‌دهد.